The Ordeal of an Individual and of a Generation
A speech by Abba Kovner, translated by Abigail Weaver
Can we excise our traumas but keep our memories? Or are they one and the same? This question lies at the core of Abba Kovner’s 1972 speech at the Montreal Jewish Public Library, in which he illuminates for his audience “pages of his heart’s siddur”—a swirl of memories, folktales, miracles, and testimonies. Kovner’s siddur begins with the history of Vilna, the “Jerusalem of Lithuania,” moves through its destruction, and ends with an account of the postmemory of the Holocaust as it manifests in Israeli psychology. Flipping through the pages of this siddur, which binds together Prince Gedimin, the Vilna Gaon, a Jewish mother fleeing a destroyed town, and an Israeli soldier summoned to fight in 1968, Kovner asks: what is a Jewish writer to do with this? Is it trauma that binds one generation to the next? Or something more?
Abba Kovner’s answer to this must be examined in the context of his life. Kovner is remembered even now as a controversial figure, a powerful and charismatic orator as well as an accomplished Hebrew poet. Already a leader in his youth in the Socialist-Zionist movement, he was an organizer of the Vilna Ghetto resistance, where his famous January 1942 manifesto exhorted Jews to “not go like sheep to the slaughter”—the first known document by a Jew identifying that genocide was under way and that armed resistance was necessary. He escaped the Vilna Ghetto and commanded a Jewish partisan brigade until the end of the war. After the war, Kovner gave a famous testimony at the Eichmann trial and cofounded the Bricha movement aiding in the settlement of Holocaust survivors in Palestine. He also founded the covert organization Nakam (vengeance), which attempted to kill six million Germans. In the 1948 Arab-Israeli War, Kovner acted as a propogandist for the Haganah, writing infamous “battle pages” to provoke ferocity in the Israeli soldiers. He spent much of his later life engaged in the work of Holocaust memory, in his poetry and in his founding of the Diaspora Museum and Yad Vashem.
Abba Kovner lived by words, and not words destined to remain on pages but rather words that animate people to action—words with consequences.
This speech is the only recording known to me in which Kovner speaks in Yiddish. It’s also remarkably reflective, internal, and crafted as carefully as any of his poems. These words invite the audience to think critically about the place of the writer in struggle, in history, in martyrology.
In reflecting on this speech I find it incumbent upon us, the heirs to trauma, to look into the past, to heal that which twists our psyches, allowing scars to form there that keep our memories safe inside.
I have excerpted the first and last fifteen minutes of the speech to translate in full and have summarized the interceding portion. I encourage all who can to listen to the speech in full.
—Abigail Weaver
I must admit that on my flight here I was apprehensive.
This is my first time in Montreal.
I knew that I would encounter freezing weather.
I knew that I would be met with a strange city.
Ten or so days ago I gave a lecture to students at Tel Aviv University about poetry. I spoke to them about precisely the element in writing that makes the strange familiar.
I’ll tell you: just to see and be seen is worth a thousand kilometers, is more powerful than the cold. I have found here not just welcoming eyes, but I also hear welcoming words.
And the people speaking these words, seeing my comrades-in-arms here—some I anticipated seeing, and some I have seen in the past few minutes to my complete surprise.
But this hasn’t only been an unsettling experience.
After all, the distance, the kilometers, the cold and the strangeness have already vanished.
We are with each other.
My dear friends, the life of a writer is not a public life. A writer’s world is within his four walls—in those four walls where loneliness lives.
In loneliness, he dreams up joy and sorrow. In loneliness, and out of loneliness, he creates.
In loneliness, he pours his life onto empty pages. Solitude, not community, is his truth.
This fact is so self-evident that it seems superfluous to speak of it. But perhaps it’s not undue to discuss this self-evidence when it passes for ideology, for an aesthetic ideal.
I know writers, French, English, and so on, who truly—in this generation in particular—make the self-evidence of a writer’s loneliness into an ideology, into an aesthetic ideal. Claiming that not only is it this way, but it must be this way.
There’s truth in that—but is that the whole truth? If so, can it be that the world of a Jewish writer is completely solitary? When he is within his four walls, is he really alone?
When I write—when my right hand writes—I pray. I pray from a tattered siddur. My siddur is in my heart. Its pages are half-burnt.
Before the letters from its pages fall down onto the paper in front of me, they appear before my eyes.
They don’t stop moving—I see them whirl before me.
Sometimes, they take the shape of a face, formed in sand from the Negev, or from the Sinai Desert—
And sometimes the letters scatter before my eyes like orphaned feathers torn out from my mother's pillows.
When I write, pages turn, somewhere, before me and behind me. Here’s one of them:
Between a green mountain and a river stands a white horse. Upon him rides a handsome prince.
His knights flank him on either side. Standing before him, a gathering of stately elders, bareheaded, bread and salt in their hands. A little girl dressed in white extends a lush bouquet of roses to the prince. The prince reaches down to accept the flowers. In that moment, from the mountain’s peak, a stone loosens itself and tumbles down the cliff face, landing right in the spot where the girl had been standing a moment before, crushing the flowers but not harming the child. The handsome prince says: “On this very ground, where a life was saved and flowers were buried in its stead, my city will bloom.”
This city, with its foundation of mercy, was Prince Gedimin’s city. The river was the Viliya. She wasn’t just Gedimin’s—she was Vilna, my mother-city.
On a certain Sabbath, many years ago, Jews congregated within the walls of the great synagogue. A war raged outside. The walls shook with each volley of nearby cannon fire. Within the walls, the people, wrapped in tallises, heads covered, began to recite prayers of judgement day. Their hearts trembled with dread and terror. But among their number that day was the Holy Gaon. And when a cannonball tore into the roof of the synagogue, the Gaon, Reb Elyohu, raised his hand with a finger stretched to the heavens, and the cannonball stopped, suspended in the roof, not harming the congregants.
I remember in my own childhood, when my father, may he rest in peace, took me by the hand to the synagogue courtyard and pointed out the traces of the miracle on the stone roof. Embedded in brick and clay was some ruined fragment, resembling a cannonball—like a silent testament to Jewish faith, remaining through the generations to the very end.
My Father, of blessed memory, did not know that the boy he led by the hand that day was a witness of the final generation.
—
Seven thousand of us stood between the walls—and this time another war was raging.
And perhaps because the Holy Gaon is no longer among us, and perhaps because this time the gates to the heavens were sealed behind seven locks; this time, the cannonball didn’t stay suspended in the void.
We fell into the void ourselves. A whole community of Jews, and the walls with us. This time, the roses bloomed unharmed, and it was the life that fell under shadow of ash and lime.
Within those walls, twenty generations of my ancestors lived. There, the Gaon Reb Elyohu—who secluded himself for forty years behind closed shutters until he became a luminary for his people—sat and learned Torah by flickering candlelight.
Much later there was Adam HaKohen, who flung open the windows to the world—and did not, like his Western-European counterparts, turn his back on his people and heritage to face the outside world; rather, he gave them his full attention;
And there was his son, Mikhal Yosef Lebenson, who in his short twenty-seven years became the forerunner of all of modern Hebrew poetry;
And there was Ayzik Meyer Dik, the unassuming father of the Yiddish novel—who never could have guessed that future generations would read his thin notebooks with such reverence;
And it was Kalman Shulman’s Hebrew translation of Les Mystères de Paris, which was the literature of my youth. And there was Judah Leib Gordon, the tragic giant of Hebrew poetry;
And there was the trickster of the Jewish alleyways, Motke Chabad; And there was he whose path to the gallows awakened outrage and unrest even within our walls, Hirsh Lekert;
Arkadi Kremer, the herald of the Bund, the great movement which incited so much Yiddish revolutionary energy and steered it through that silent, disillusioning tide of history;
And there were my teachers, my mentors Doctor Yosef Epshteyn and Doctor Yosef Regensburg, visionaries who defied the law and bravely founded my beloved school, the Tarbut Gymnasium—which together with the other gymnasiums became the birthplaces of the Yiddish youth renaissance; And there was the Yiddish world of Shmuel Charney; And there were the founders of YIVO, who perhaps thought that they were building, between the Viliya and Neman rivers, the Yavneh of Lithuania.
And on an ordinary Monday the poetic star of Moyshe Kulbak blazed like a meteor; And with him, surrounding him, shining in the ancient sky of Vilna was the constellation of Young Vilna, a group of writers and artists whose garments were soaked in the sweat of the Jewish alleyways but whose eyes were full of annunciation—until the earth swallowed their stars, and their sky.
איך מוז אײַך זאָגן אַז מיט געמישטע געפֿילן בין איך געפֿלױגן פֿון דערװײַט אַהער.
צום ערשטן מאָל בין איך דאָ.
איך האָב געװוּסט אַז ס'װעט מיר באַגעגענען אַ פֿראָסט.
איך האָב געװוּסט אַז ס'װעט מיר באַגעגענען אַ פֿרעמדער שטאָט.
ערשט מיט צען, צװעלף טעג צוריק האָב איך אין תּל־אבֿיבֿער אוניװערסיטעט האַלטנדיק פֿאַר סטודענטן אַ לעקציע װעגן פּאָעסיע – האָב איך פּונקט גערעדט װעגן דעם עלעמענט אין דיכטונג װאָס פֿאַרהײמישט אַ פֿרעמדקײט.
איך מוז אײַך זאָגן אַז ס'איז גענוג צװײ פּאָר אױגן זאָלן זײַן שטאַרקער װי טױזענטער קילאָמעטער און שטאַרקער װי אַ פֿראָסט. איך האָב דאָ געפֿונען נישט נאָר אײן פּאָר אױגן, נאָר די װערטער װעלכע איך האָב דאָ איצט געהערט.
און פֿון װעמען איך האָב עס געהערט, און זעענדיק דאָ מײַנע מיטקעמפֿער – אַ טײל האָב איך געװוּסט – אפֿשר װעל איך זײ טרעפֿן – אַ טײל אומדערװאַרטעט געטראָפֿן דאָ מיט מינוטן צוריק.
מײנט מיר נישט נאָר אַרײַן אין אַ פֿאַרלעגנהײַט און אַ צעטומלעניש.
נאָר קודם־כּל עס פֿאַרװישט געװאָרן די װײַטקײט, די קילאָמעטערן, און דער פֿראָסט און די פֿרעמדקײט.
מיר זײַנען צװישן זיך.
מײַנע טײַערע, די װעלט פֿון אַ דיכטער איז נישט די עפֿנטלעכקײט. די װעלט פֿון אַ דיכטער איז זײַנע דלתּ־אַמות — אין די דלתּ־אַמות לעבט די אײנזאַמקײט.
אין דער אײנזאַמקײט טרױמט ער אױס זײַן פֿרײד און זײַן װײטיק. אין דער אײנזאַמקײט און פֿון דער אײנזאַמקײט שאַפֿט ער.
אין דער אײנזאַמקײט װערט װײַסע פּאַפּיר אָנגעפֿילט מיט זײַן לעבן. די אײנזאַמקײט און ניט די עפֿנטלעכקײט איז זײַן אמת.
דאָס איז אַזאַ זעלבסט־פֿאַרשטענדלעכע זאַך אַז ס'איז איבעריק צו רעדן װעגן דעם. נאָר אַפֿשר ס'איז ניט איבעריק צו זאָגן װעגן דעם עפּעס, װען די זעלבסט־פֿאַרשטענדלעכקײט װערט פֿאַר אַ אידאָלאָגיע—פֿאַר אַן עסטעטיק אידעע.
איך קען דיכטער – פֿראַנצױזן, ענגלאַנדער, און אַנדערע װעלכע דװקא אין דעם דור מער װי אַנדערש מאָל מאַכן די זעלבסט־פֿאַרשטענדלעכקײט פֿון דער אײנזאַמקײט פֿון אַ שרײַבער פֿאַר אַ אידאָלאָגיע – פֿאַר אַן עסטעטיק אידעע – אַזױ נישט נאָר עס איז, נאָר אַזױ דאַרף עס זײַן.
דאָס איז אַמת – צי איז דאָס דער גאַנצער אַמת? צי דען אַ דיכטער אַ ייִד – זײַן װעלט איז טאַקע אין גאַנצן אײנזאַם? װען ער איז צװישן זײַנע פֿיר װענט, איז ער נאָר מיט זיך?
װען איך שרײַב, װען מײַן רעכטער האַנט שרײַבט, טו איך תּפֿילה. איך דאַװען פֿון אַ צעריסענע סידור. מײַן סידור איז אין האַרצן. זײַנע זײַטלעך זײַנען האַלב־פֿאַרברענט.
די אתיות פֿון די בלעטער, אײדער זײ פֿאַלן אַרײַן אין פּאַפּיר שטײן זיך פֿאַר מײַנע אױגן.
זײ שטײען נישט – זײ – זײ װירבלען פֿאַר מײַנע אױגן.
טײל מאָל, נעמען זײ אָן אַ פּנים פֿון זאַמד פֿון נגבֿ, צי פֿון סיני –
און טײל מאָל פֿלאַטערן זײ, די אתיות פֿאַר מײַנע אױגן, װי פֿאַריתומטע פֿעדערן פֿון מײַן מאַמעס צוריסענעם קישן.
װען איך שרײַב, ערגעץ פֿאַר מיר און הינטער מיר מישן זיך בלעטער. אָט איז אײנער פֿון זײ. אָט מישהו אײנער פֿון די בלעטלעך.
צװישן גרינעם באַרג און טײַך איז געשטאַנען אַ װײַסער פֿערד. זײַן ריטער – דער שײנער פֿירשט.
פֿון רעכטן און לינקן זײַט פֿון פֿירשט זײַנען געשטאַנען זײַנע ריטער. אַקעגן איבער אַ עדה פֿון עלטסע פֿון מכובדים מיט אַנטבלױזטע קעפּ, אין האַנט ברױט און זאַלץ. אַ קלײן קינד אַ מײדעלע אין װײַסן אָנגעטאָן איז צו צום דערלאַנגען דעם פֿירשט אַ גרױסן בוקעט פֿון רױזן. דער פֿירשט האָט זיך אײַנגעבױגן אױסשטרעקנדיק זײַנע האַנט צו באַקומען די בלומען. אין דער מאָמענט, פֿון שפּיצבאַרג האָט זיך אױפֿגעריסן אַ גרױסער שטײן און די סקאַלע האָט זיך אַראָפּגעקײַקלט פּונקט אין דעם אָרט וווּ דאָס מײדעלע איז געשטאַנען - און געטראָפֿן און באַגראָבן אונטער זיך די בלומען און נישט אָנגערירט דאָס קינד. האָט דער שײנער פֿירשט געזאָגט׃ "דאָ אױף דעם אָרט װוּ עס איז ניצול געװאָרן דאָס לעבן און באַגראָבן די בלומען װעט אױפֿבליען מײַן שטאָט."
די שטאָט, װעלכע װעלן אַנטשטאַנען פֿון רחמים איז געװעזן די שטאָט פֿון געדעמין. דער טײַך האָט געהײסן די װיליע. זי איז געװעזן נישט נאָר די שטאָט פֿון געדימין, זי איז געװעזן װילנע, מײַן עיר־ואם.
שבת אין צײַטן אַרום איז געשטאַנען אַן עדה ייִדן צװישן די װענט פֿון דער גרױסער שול. אין דרױסן האָט געבושעװעט אַ פֿרעמדע מלחמה. די װענט האָבן געציטערט פֿון האַרמאַטן־קױלן, פֿון אױפֿרײַסן. צװישן די װענט האָט מען מיט פֿאַרדעקטע קעפּ, מיט טליתים – אָנגעהױבן צו זאָגן פּלוצעם דעם ונתנה־תּקוף פֿון יומים־נוראים. אַלעמענס הערצער האָבן אַװדאי געציטערט פֿון אימה, פֿון שרעק. אָבער צװישן זײ אין ציבור איז געשטאַנען דער צדיק, דער גאָון. און װען אַ האַרמאַטנס געראַט האָט זיך אַרײַנגעריסן אין דאַך, האָט דער גאָון רב אַליהו אױפֿגעהױבן באַפֿעלעריש זײַן האַנט מיטן פֿינגער צום הימל, און די האַרמאַטן־קױל איז געבליבן הענגען איבערן דאַך און נישט אָנגערירט די מתפּללים.
איך אַלײן געדענק נאָך װי מײַן פֿאָטער עליו השלום האָט געפֿירט מיר, דאָס קינד, פֿאַרן האַנט אױפֿן שולהױף צו באַװײַזן דעם פֿאַרשטײנערטן נס אױפֿן שולהױף, אױפֿן דאַך פֿון גאַונס קלױז. פֿאַרמױערט אין ציגל און לײם איז עפּעס געלעגן דאָרטן אַ קײַלעכדיקער זאַך ענלעך צו אַ קױל – װי אַ שטומער עדות פֿון ייִדישן בטחון – אױף דור־דורות ביזן לעצטן דור.
מײַן טאַטע ז''ל האָט אין יענעם מאָמענט נישט געװוּסט װאָס פֿאַרן האַנטל פֿירט ער דעם עדות פֿון לעצטן דור.
—
זיבעציק טױזנט זײַנען מיר געשטאַנען צװישן די מױערן – און דאָס מאָל איז געװעזן אַן אַנדערע מלחמה.
און אפֿשר דערפֿאַר װײַל צװישן אונדז איז נישט געװעזן מער דער צדיק; און אפֿשר װײַל די הימלען זײַנען דאָס מאָל געװען פֿאַרריגלט מיט זיבן שלעסער; דאָס מאָל די קױל איז נישט געבליבן הענגען אין חלל.
חללים זײַנען געפֿאַלן מיר – אַ גאַנצע עדה ייִדן, און די װענט אױף אונדז. די רױזן האָבן געבליט דאָס מאָל, און דאָס לעבן איז פֿאַרשאָטן געװאָרן אין אַש און אין קאַלך.
צװישן די מױערן האָבן געלעבט צװאַנציק דורות פֿון מײַנע אבות. און ס'איז געװעזן דער גאָון רב אַליהו װעלכע איז געזעסן פֿערציק יאָר הינטער פֿאַרמאַכטע לאָדנס אײדער ער איז געװאָרן אַ ליכטזײַל פֿון זײַן פֿאָלק, ער האָט געלערנט תּורה בײַם שײַן פֿון אַ צאַנקנדיקע ליכט.
ס'איז געװעזן אד"ם הכּהן ווײַט שפּעטער, װעלכער האָט אױפֿגעריסן פֿענצטער צו דער װעלט – אָבער ניט װי זײַנע ברידער אין מערבֿ איז ער געשטאַנען מיטן פּנים ניט צום דרױסן נאָר מיטן פּנים צו דײַן פֿאָלק און זײַן ירושה;
און ס’איז געװעזן זײַן זון מיכל יוסף לעבענסאָן, װעלכער אין זײַנע זיבן און צװאַנציק יאָר לעבן איז געװאָרן דער פֿאָרגינגער פֿון מאָדערנישער העברעישער ליריק
. און ס’איז געװעזן אייזיק מאיר דיק װער האָט זיך אַװדאי ניִט משער געװען אַז אין דורות אַרום װעלן זײַנע דינע העפֿטלעך פֿון דעם תּמימותדיקן פֿאָטער פֿונעם יידישן ראָמאַן געלײנט װערן מיט אַזױ פֿיל ייראת־הכּבֿוד;
און פֿון אַנדער זײַט איז געװעזן קלמן שולמאַן װעמענס ,,מיסטעריע פּאַריז’’ איז נאָך געװעזן מײַן יוגנט ליטעראַטור. און ס’איז געװעזן יהודה לײב גאָרדאָן, דער טראַגישער ריז פֿון דער העברעישער פּאָעזיע.
און ס’איז געװעזן דער לץ פֿון די יידישע געסלעך, מאָטקע חב’’ד און ס’איז געװעזן דער װעמענס גאַנג צו דער תּליה האָט געװעקט צו גרוע און אומרו ביז צו אונדזערע װענט, הירש לעקערט;
ס’איז געװעזן אַרקאַדי קרעמער פֿון די מבֿשׂרים פֿון בונד, פֿון דער גרױסער באַװעגונג װעלכער האָט אױסגעלאָזט אַזױ פֿיל ייִדישע רעװאָלוציאָנערע ענערגיע - און געלענקט איר אין דעם שטומען, אַנטױשנדיקן שטראָם פֿון דער געשיכטע.
און זײַנען געװעזן מײַנע לערערס, מײַנע גרינדערס, דאָקטאָר עפּשטײן און דאָקטאָר רעגנסבורג װעלכע האָבן אומלעגאַל און מיט אַזױ פֿיל מוט און װיזיע געגרינדעט מײַן שײנע גימנאַזיע, מײַן תּרבות גימנאַזיע – װעלכע איז געװעזן צוזאַמען מיט אַנדערע גימנאַזיעס די יצירה פֿון יידישע יוגנטלעכע רענעסאַנס. און עס איז געװעזן די ייִדישע װעלט פֿון שמועל ניגער. און עס זײַנען געװעזן די גרינדער פֿון ייִװ’’אָ װעלכע האָבן זיך אפֿשר פֿאָרגעשטעלט אַז צװישן װיליע און ניעמאַן שטעלן זײ אױף אַ יבֿנה ד'ליטע.
און אין אַ פּראָסטן מאָנטיק האָט אױפֿגעלױכטן װי אַ מעטעאָר דער פּאָעטישער שטערן פֿון משה קולבאַק; און מיט אים און אַרום אים האָבן זיך אױסגעשטערענט דער אַלטער הימל פֿון װילנע מיט אַ פּליאַדע פֿון יונג װילנע, שרײַבער און קינסטלער, װעמענס בגדים זײַנען געװעזן אָנגעזאַפּט מיט שװײס פֿון ייִדישע געסלעך אָבער זײערע אױגן זײַנען געװען פֿול מיט בשׂורה, ביז דער ערד האָט אײַנגעשלונגען אירע שטערנס און זײער הימל.
In the interceding portion of the speech, Kovner tells two more parallel stories—pages from his heart’s siddur. On one page, he says, is the story of a tiny Ukranian shtetl, a freckle on the map called Tuchin. After the ghetto was formed, many of the townspeople bought into the “work to live” ideology presented by the Germans. They wanted to live. "And if you want to live,” he says, "in the absence of other options, you have to believe even a German.” One day the ghetto was sealed, and the Germans gave the Judenrat a list of names. Liquidation was imminent. The Jews assembled to discuss their fate, agreed that they should not cede any material assets to the Nazi cause. They burned all their own homes to the ground. The Jews of the town, young and old, stampeded through the gate and flew into the forest. The thousands that fled were hunted like animals. But they didn’t want to give in.
“In one drop,” Kovner says, “you can see the whole ocean. In one drop our entire martyrology is reflected. With all of its great problematics.”
He turns over another page in the siddur. This page is June 1, 1967. He is in a place with white houses, on the Mediterranean, buying a newspaper at a kiosk, when a voice over a transistor radio begins to read out encoded names of military units being called for service. The announcer reads out a certain name. The salesman wordlessly closes his kiosk and leaves. More people leave the busy street, one by one, as they or their loved ones are called to arms. Then silence. Kovner is struck by the dispassion of the affair—the voice reads the names as though they were letters hammered into stone. He says:
I have already seen how people go to war. I have seen them in railway stations, in plazas of capitals. I have seen them calling “March!” I have heard them cry, “To Kovno!” I have heard the marchers, with their flowers, cry out “Hup, hup!” and “Vivat!” I have seen people kissing them, bidding them go forth and conquer. I have seen them march with shining boots, with hymns, with songs, with bugles.
I have never before seen a people go forth to fulfill their duty in an hour of fate with such silence, with total cognizance. Without hymns, without horns, without emotion; with absolute awareness of that hour.
I don’t know exactly what all those people thought in that moment, those people who left, who went where they were called.
Only two weeks after that, I found myself sitting with about twenty young people, who had just returned from the front. I was the oldest among them. I had three wars behind me, and this was their first ordeal of blood. The generation of my son. I asked them: "What did you feel in that hour? Before the battle took hold of you. In the hour of waiting. In that hour where people were called in silence."
They considered me and answered: "We felt 'you' there." (They didn’t like to say that frightening word we use, Shoah). I asked them: "You? You who were born here? You, who weren’t even here for the Independence War? You, who were born in the free land? You really felt that way?"
“Yes, we really felt that way. It’s not logical. Logically, we know that it could never happen here. But our nervous systems were overwhelmed, and suddenly our nerves connected to what happened there. In the ghetto. In Auschwitz. That was the moment in which we truly understood you."
Does this page too belong to my siddur? Within its half burned pages? Yes, this page belongs in my siddur. He who can’t understand this cannot understand our generation.
He who doesn’t understand that this page is from the same siddur doesn’t understand our essence, the deepest feeling within us in Israel. This feeling isn’t with us every morning and evening hour. Only in those extraordinary moments—in those hours when the destiny of the individual is prepared—are the ordeal of the individual and the fate of the people fused, the few bound with the many in one siddur.
Thus the letters swirl together before me. Thus in my own verses the face of my mother and the face of my son intertwine. The sands of the Negev with the trees and the mud of that far-off place. Somewhere, they all join together—how exactly, I don’t know.
All I know is that last week, when an eighteen or nineteen year old student at Tel Aviv University, at a reading of my poem cycle “My Little Sister,” said to me, “Excuse me—I’d like to ask a biographical question—did you really have a little sister?”
I answered no. I didn’t have a sister. A bit embarrassed and shy, she said that when she read “My Little Sister” she pretended that it was her sister.
I have to say that in that moment, an inexplicable joy welled up in me. That is the feeling—that feeling which is so mysterious, yet so intimate and so earnest, which is every Jewish writer’s dream—greatest dream. In that moment, I felt that somewhere, far away, my dead live on. Because at the crossroads of our lives, in those extraordinary moments in which we speak absolute truth to each other—be it in words of poetry, or prose, or from heart to heart—that is where the dead live. They aren’t behind us—they’re right in front of us. Without them there is no meaning, no sense; not in our struggle, and not in our survival. With them, our lives mean something. And our struggle.
What is a writer to do with this?
Whether he wishes to or no, willing or unwilling, he tries to piece together the chaos of many faces with his words. He tries to bring the dead to life. He tries to bring them back from that place, to here. From that place, to this life, where they will live forever.
If you welcome me here on account of all this, it’s not for my merit alone. It is for the worth in words, and for the responsibility to the task that a human being, and especially a Jew, must carry out when he weaves his words together—and in so doing, weaves life.
איך האָב שױן געזען װי פֿעלקער גײן צו מלחמה. איך האָב זײ געזען אױף װאָקזאַלן, איך האָב זײ געזען אין הױפּטשטעט, אין פּלעצער. איך האָב געזען װי זיי האָבן געשריען "מאַרשיר!" איך האָב געהערט װי זיי האָבן געשריען ַ"נאָך קאָװנאָ!" איך האָב געהערט װי זיי האָבן מאַרשירט מיט בלומען, און געשריען "האָך, האָך" און געשריען "װיװאַט!" איך האָב געזען ווי מ'האָט זײ געקושט, און געװוּנטשן אַז זײ זאָלן דערגײן און זען און פֿאַרנעמען. איך האָב עס געזען דורכמאַרשירנדיק מיט באַשװעקטע שטיװל, מיט הימען און געזאַנגען און טראָמײטן.
איך האָב נאָך קײנמאָל נישט געזען װי אַ פֿאָלק גײט אױספֿילן זײַן פֿליכט אין אַזאַ גורלדיקע שעה מיט אַזאַ שטילקײט, מיט אַזאַ קלאָרן באַװוּסטזײַן, אָן אַ הימען, אָן הילכערס, אָן פּאַטאָס, מיט אַ פֿולן באַװוּסטזײַן פֿון דער שעה.
איך װײס נישט װאָס אייגנטלעך יעדערער האָט געטראַכט אין יענער מאָמענט פֿון די אַרום װעלכע איך האָב געזען, װעלכע זײַן אַװעק, װוּהין מע האָט זײ גערופֿן.
נאָר צװײ װאָך נאָך דעם, בין איך געזעסן מיט אַ צװאַנציק יונגערע מענטשן, געקומענערס פֿון פֿראָנט. איך בין געװען צװישן זײ דער עלטסטער. הינטער מיר זײַנען געװען דרײַ מלחמות. זײ, דאָס איז געװען זײער ערשטער בלוט־נסיון. דער דור פֿון מײַן זון. און איך האָב זײ געפֿרעגט׃ "װאָס האָט איר געפֿילט אין יענער שעה? אײדער דער קאַמף האָט אײַך אַרומגענומען. אין דער דערװאַרטונג־שעה. אין יענער שעה װען מע האָט גערופֿן אין דער שטילקײט."
זײ האָבן מיך אָנגעקוקט און געזאָגט׃ "מיר האָבן געפֿילט 'אײַך' דאָרטן". (זײ האָבן נישט ליב צו זאָגן דעם שרעקלעכן װאָרט װעלכע מיר באַנוצן׃ השואה)
האָב איך געפֿרעגט׃ "איר? װעלכע זײַנען געבױרן דאָ? איר, װעלכע זײַט אַפֿילו נישט געװען װען ס’איז געװעזן דער באַפֿרײַונגס־קאַמף? איר, װעלכע זײַנען געבױרן אין דער פֿרײַער מדינה? איר האָט אַזױ געפֿילט?"
“יאָ, מיר האָבן אַזױ געפֿילט. דאָס איז נישט לאָגיש. לאָגיש האָט מע געװוּסט אַז דאָ װעט דאָס נישט געשען. אַלע אונדזערע נערװן האָבן אָנגעפֿילן און פּלוצעם זיך באַהאָפֿטן מיט דאָס װאָס איז געװען דאָרטן. אין געטאָ. אין אַוישװיץ. דאָס איז דער מאָמענט װען מיר האָבן פֿאַרשטאַנען אײַך.”
געהערט די בלאַט אױך צו מײַן סידור? צו די האַלב פֿאַרברענטע בלעטער? יאָ, אױך די בלאַט געהערט צו מײַן סידור. װער עס פֿאַרשטײט דאָס ניט פֿאַרשטײט ניט װאָס איז אונדזער דור.
װער עס פֿאַרשטײט דאָס נישט, אַז דאָס איז פֿון דעם זעלבן סידור, פֿאַרשטײט ניט װאָס איז דער אײגנטלעכער משמעות און דער טיפֿסטער געפֿיל װאָס לעבט אין אונדז אין ישראל. ניט יעדן טאָג אין דער פֿרי און ניט יעדן אָװנט שעה. נאָר אין די דראַמאַטישטע שעהען װעלכעס גרײט זיך אונדזער פּערסענלעכער גורל – אונדזער פּערזענלעכער נסיון, מיטן גורל פֿון פֿאָלק, מישן זיך צונױף די זײַטלען די דרײַ און די טױזנטער פֿון אײן סידור.
אַזױ זײַנען צונױפֿגעמישט בײַ מיר די אתיות. אַזױ זײַנען בײַ מיר צונױפֿגעמישט אין מײַנע שורות, די פּנימער פֿון מײַן מוטער און דאָס פּנים פֿון מײַן זון. די זאַמדן פֿון נגבֿ און די בײמער און די בלאָטעס פֿון דאָרטן. ערגעץ װוּ באַהעפֿטן זײ זיך. װי אַזױ גענױ, װײס איך נישט.
איך װײס נאָר אַז װען עס איז צו צו מיר מיט יענער װאָך כּמעט אַ אַכצן, נײַנצן־יאָריקער סטודענטין פֿון תּל־אַבֿיבֿ אוניװערסיטעט, און לײענדיק ,,מײַן קלײנע שװעסטער'' מיר געפֿרעגט׃ ,,'שולדיק מיר, זאָג מיר, כ'װיל פֿרעגן אַ ביאָגראַפֿישע פֿראַגע. האָסטו טאַקע געהאַט אַ שװעסטער?"
האָב איך געענטפֿערט נײן, איך האָב ניט געהאַט קײן שװעסטער. האָט זי אַ ביסל אין אַ פֿאַרלעגנהײַט אַ ביסל פֿאַרשעמט געזאָגט׃ ,,לײענדיק אַחותּי קטנה האָב איך געשפּילט אַז װי דאָס איז מײַן שװעסטער."
איך מוז אײַך זאָגן אַז אין דער מאָמענט לעבט דורך אַ מענטש אַ משונהדיקע שׂמחה. דאָס איז דער געפֿיל, דער מיסטעריעזער געפֿיל, אָבער אַזױ אינטימער און אַזױ ערלעכער װעלכע איז אפֿשר דער טרױם—דער גרעסטער טרוים—פֿון אַ דיכטער פון אַ ייִד. אין דער מאָמענט, האָב איך געפֿילט אַז ערגעץ װוּ, ערגעץ װײַט, לעבן דאָך מײַנע טױטע. װײַל אױף די קרײץ װעגן פֿון אונדזער לעבן, און דאָרט אין די שעהען װען מיר זאָגן דעם עכטן אמת זיך אין װאָרט פֿון פּאָעזיע צי אין װאָרט פֿון פּראָסע, צי פֿון האַרץ צו האַרץ, דאָרט לעבן אױף אונדזערע טױטע. זיי זײַנען נישט הינטער אונדז, זיי זײַנען פֿאַר אונדז. אָן זײ האָט נישט קײן משמעות, קײן זין נישט אונדזער קאַמף, און נישט אונדזער קיום. מיט זײ, האָט אַ משמעות אונדזער לעבן, און אונדזער קאַמף.
װאָס טוט דאָ אַ דיכטער אין דעם?
בעל־כּרחך, װילנדיק נישט װילנדיק, פּרוּװט ער באַהעפֿטן אין װערטער די געמישטע פּנימער. פּרוּװט ער אױפֿלעבן. פּרוּװט ער גײן מיט זײ פֿון דאָרט אַהער. פֿון דאָרט צו דעם לעבן װוּ סע דאַרפֿן אױף אײביק לעבן.
אױב אין זכות פֿון דעם באַגעגבט איר מיר דאָ, איז דאָס נישט נאָר מײַן זכות. ס'איז אַ זכות פֿון װאָרט, און דער אַחריות פֿאַר דער שליחות װאָס אַ מענטש און אַ ייִד איבערהױפּט טראָגט, װען ער װעבט ס'װאָרט איז ער פֿון דעם װערן אַ לעבן
Abigail Weaver is a playwright and a fellow at the Yiddish Book Center.